Το Ιερόν Φώς της Ολυμπίας.
Σε μια γωνιά της ελληνικής γης στην δυτική Πελοπόννησο, ανάμεσα σε δυο ποτάμια, τον Αλφειό και τον Κλαδέο, απλώνεται η επιβλητική (έστω και μισοκαμένη σήμερα) κοιλάδα της Ολυμπίας. Γεμάτη αγριελιές και πλατάνια, στην αρχαιότητα ήταν ένα πανέμορφο άλσος, η Άλτις, όπως οι περίοικοι την έλεγαν. Η παλαιοτάτη λατρεία του τόπου είναι αυτή του Κρόνου, του πατέρα του Διός, όπως η παράδοσις μεταφέρει. Στον λόφο που ορίζει την βόρεια πλευρά του Ιερού βρέθηκαν κτίσματα αφιερωμένα στον Κρόνο, όπως μαρτυρεί και το όνομά του: Κρόνιον. Στα ριζά του λόφου βρέθηκαν, επίσης, ιερά γυναικείων θεοτήτων: Της Ουρανίας Αφροδίτης, της Ειλειθυίας, των Νυμφών, και το Γαίον, το πανάρχαιο Ιερό και μαντείον της «πρωτομάντισσας» Γης.
Πότε άρχισαν οι αθλητικοί αγώνες στην Ολυμπία δεν έχει με βεβαιότητα απαντηθεί. Πάντως, η αρχή τους διακρίνεται στην αυγή της ανθρώπινης ιστορίας, και, όπως η παράδοσις και οι έρευνες μαρτυρούν, ήταν συνήθεια τοπική. Ο πρώτος αθλητικός αγών που έγινε είναι αυτός του Κρόνου και του Διός στην πάλη και στον δρόμο, όπου νικητής εξήλθε ο Ζεύς, γινόμενος πλέον κυρίαρχος της περιοχής και του ελληνικού χώρου μέχρι το έτος 393 μ.Χ, που οι Ολυμπιακοί Αγώνες καταργήθηκαν από τον Ισπανό-Ρωμαίο αυτοκράτορα Θεοδόσιο, ο οποίος, για τα κατορθώματά του εναντίον της σκέψεως και γενικά του πολιτισμού των Ελλήνων, αποκαλείται “Μέγας” από τους χριστιανούς.
Μυθικοί ηγεμόνες και οργανωτές των Ολυμπιακών Αγώνων αναφέρονται: ο Κλύμενος, ο Ενδυμίων, ο Πέλοψ, ο Αμυνθάωνας, Πελίας, Νηλέας, Αυγέας, Ηρακλής και Όξυλος.
Ο Κλύμενος ήταν απόγονος του Ιδαίου Ηρακλή, ο οποίος κατά μία εκδοχή ίδρυσε τους αγώνες προς τιμήν του Διός, και ήλθε στην περιοχή πενήντα χρόνια μετά τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνος (Παυσ.Ηλειακά), που έγινε, κατά τους σημερινούς ερευνητές, το 9.000 π.Χ.
Δεν γνωρίζομε πότε και πώς έφθασε στην περιοχή ο μύθος και η λατρεία του Πέλοπος, του ήρωος που έδωσε το όνομά του στην Πελοπόννησο. Η περιοχή, στα πανάρχαια χρόνια, λεγόταν Πισάτις, με πρωτεύουσα την Πίσα και βασιλιά τον Οινόμαο. Κόρη του βασιλιά ήταν η Ιπποδάμεια, και για να την παντρέψη απαιτούσε από τον υποψήφιο γαμβρό να τον νικήση στην αρματοδρομία. Δεκατρείς γαμβρούς είχε σκοτώσει ο Οινόμαος, όταν ήλθε στην Πίσα ο Πέλοψ, γιος του Ταντάλου, από την μακρινή Λυδία, για να ζητήση γυναίκα του την Ιπποδάμεια. Ο Πέλοψ, με συνεργάτες την Ιπποδάμεια και τον ηνίοχο του πατέρα της Μυρτίλο, νίκησε τον Οινόμαο με αθέμιτο τρόπο, και έτσι έγινε κυρίαρχος, δέθηκε με τον τόπο και λατρεύτηκε μέσα στην Ιερή Άλτι. Νεώτερες μελέτες θεωρούν τον Πέλοπα τοπικό ήρωα της Ήλιδος και όχι Λυδό, όπως ενόμιζαν στην κλασσική Ελλάδα (βλπ. Εγκ.Θεματική,).
Οι Ολυμπιακοί αγώνες λανθασμένα ορίζονται από τους νεώτερους ιστορικούς το 776 π.Χ. Ο Παυσανίας, στα Ηλειακά του IV-6, άλλα λέγει: “…Επειδή η Ελλάδα τότε πάθαινε μεγάλες καταστροφές από εμφύλιο πόλεμο και αρρώστεια λοιμώδη, ο Ίφιτος (βασιλιάς της Ήλιδος) σκέφθηκε να συμβουλευθή τον Δελφικό Θεό για τον τρόπο απαλλαγής από τις συμφορές. Και λένε πως η Πυθία διέταξε τον Ίφιτο και τους Ηλείους “τον Ολυμπιακό αγώνα ανανεώσασθε” (μετάφρ. Ν.Παπαχατζής-εκδ.Ι.Ζαχαρόπουλος)”, δηλαδή να επαναφέρουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες, που είχαν σταματήσει από την εποχή του Οξύλου. Μετά τον χρησμό του Μαντείου των Δελφών, ο Ίφιτος κάλεσε τον Λυκούργο, τον μεγάλο νομοθέτη της Σπάρτης, και τον βασιλιά της Πίσας Κλεισθένη, και αναβίωσαν το 884 π.Χ. τους Ολυμπιακούς Αγώνες, κηρύσσοντας δε την Ιεράν Εκεχειρίαν, που είχαν σταματήσει, δεν ξέρει, πόσον καιρό λέει ο Παυσανίας. Το 776 π.Χ. άρχισαν να καταγράφονται οι Ολυμπιονίκες, με πρώτον τον Ηλείο Κόροιβο, που νίκησε στον δρόμο του απλού σταδίου.
Στην Ιερά Άλτι υπήρχε βωμός με άσβεστη φωτιά, “Άσβεστον Πυρ”, προς τιμήν του φωτοδότου Ήλιου. Η λατρεία χάνεται στο πέρασμα χιλιάδων χρόνων, τότε που οι άνθρωποι λάτρευαν την Ρέα (Γη), τον Ουρανό και τον Ήλιο, που ήταν ζωοδότης. Στα νεώτερα χρόνια, ο βωμός του Πυρός φυλασσόταν στο Πρυτανείον, και ο αθλητής που ήταν νικητής στον αγώνα δρόμου παρελάμβανε την Δάδα από τον Αρχιερέα, και άναβε τον βωμό που δεν έσβηνε μέχρι τους επόμενους αγώνες. Η άσβεστη Ιερή Φλόγα της Ολυμπίας μεταφερόταν με πανηγυρικό τρόπο στις πόλεις της Ελλάδος, απ’όπου κατάγονταν οι αθλητές, και εθεωρούντο ευνοούμενες από τους Θεούς.
Έχει επικρατήσει η άποψις ότι η αναβίωσις των συγχρόνων Ολυμπιάδων έγινε από τον Γάλλο Βαρώνο Π. Κουμπερντέν, τούτο δεν είναι αληθές. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες της εποχής μας οφείλονται στον μεγάλο Έλληνα ευεργέτη Ευάγγελο Ζάππα, που το πρότεινε το 1856 στην ελληνική κυβέρνηση, και με δικά του έξοδα πραγματοποιήθηκε το 1859 η πρώτη, υποτυπώδης έστω, Ολυμπιάδα στην Αθήνα. Το 1863 δεν έγιναν Ολυμπιακοί Αγώνες λόγω της εξώσεως του βασιλιά Όθωνα. Η Β’ Ολυμπιάδα έγινε στις 15 Νοεμβρίου 1875 στην Αθήνα, στο ανακαινισθέν, από τον Ε. Ζάππα, Παναθηναϊκό Στάδιο. Οι Γ’ Ολυμπιακοί Αγώνες έγιναν τον Μάιο του 1885, και οι Δ’ τον Μάιο του1889.
Στον Έλληνα ποιητή-πεζογράφο-συγγραφέα φιλολογικών και ιστορικών μελετών Δημήτριο Βικέλα (1835-1908) οφείλεται η Ολυμπιάδα της Αθήνας κατά το 1896, που, ως πρόεδρος επιτροπής για τους αγώνες, έπεισε τον γραμματέα της βαρώνο Π. Κουμπερντέν. Λέγεται ότι οι Γάλλοι απεδέχθησαν αμέσως την πρόταση, επειδή οι μυστικές τους Υπηρεσίες ανακάλυψαν ότι οι Άγγλοι, με τους οποίους τότε ανταγωνίζονταν σε όλα τα επίπεδα, ετοιμάζονται να κάνουν κοινούς αθλητικούς αγώνες με όλες τις χώρες των αποικιών τους, και αρπάζουν την ευκαιρία για δική τους πρωτοπορία σε διεθνή οργάνωση, “καπελώνοντας” έτσι τον Δ. Βικέλα με τον δικό τους βαρώνο Π. Κουμπερντέν.
Στην εποχή μας, Ιερή Δάδα άναψαν για πρώτη φορά με ηλιακό κάτοπτρο οι Γερμανοί το 1936, για να τελεστούν τότε στο Βερολίνο οι Ολυμπιακοί Αγώνες.
Από τότε, σε κάθε Ολυμπιάδα γίνεται στην Ολυμπία τελετή για την αφή του Ιερού Φωτός μεταλαμπαδεύοντας τις μεγάλες, πανανθρώπινες αξίες του Ολυμπισμού, τις ιδέες της Αγάπης, της Αρετής, της Άμιλλας, της Ειρήνης, της Αδελφοσύνης των Λαών στα πέρατα της οικουμένης. Το κλαδί της καλλιστεφάνου Αγριελιάς της Ολυμπίας, που στεφάνωνε τους Ολυμπιονίκες από τα πανάρχαια χρόνια, έγινε αιώνιο Σύμβολο Ειρήνης των Λαών της γης. Δισεκατομμύρια άνθρωποι παρακολουθούν από την τηλεόραση την μικρή και απέριττη εορτή στην Αρχαία Ολυμπία της αφής της Ιερής Φλόγας, και μένουν, όπως κάθε φορά, εκστασιασμένοι βλέποντας την πανέμορφη Ελληνίδα “Ιέρεια” να υψώνη τα χέρια της στον ουρανό, ικετεύοντας τον Δία να στείλη το Ιερό Φως, αναφωνώντας:
Ώ Ζεύ, άρχων του παντός και των πάντων οδηγέ, εις Σένα ώ Ζεύ αναπέμπω την ικεσίαν ταύτην ως αρχήν των ύμνων μου.
Και ’συ Μητέρα των χρυσοστεφάνων αθλητών Ολυμπία, Δέσποινα της αληθείας, όπου άνδρες και γυναίκες ζητούν να μάθουν παρά του ταχυκεραύνου Διός εάν λαμβάνη φροντίδα τινά περί των αθλητών, οι οποίοι διακαώς επιθυμούν ν’ αποκτήσουν την δόξαν της μεγάλης νίκης και την άνεσιν των μόχθων των, στέζων μετά της ελαίας τον κότινον τα μέτωπα αυτών.
Και τώρα, ικέτις προσεύχομαι ώ Ζεύ, ώστε οι ακτίνες του Φοίβου ανάψουν την Ιεράν Δάδα, η φλόγα της οποίας θα καταυγάση, με την λάμψιν της, την Ευγενή Άμιλλα ειρηνικών αγώνων των Λαών όλου του Κόσμου.
Το Ιερόν Φως της Ολυμπίας και οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι Σύμβολα Οικουμενικά. Σύμβολα που ενώνουν ανθρώπους με διαφορετικές θρησκείες, ήθη, έθιμα, που καταργούν τον ρατσισμό, που φέρνουν χαρά, χαμόγελα, που κάνουν τους ανθρώπους πολίτες του κόσμου,έστω για λίγες ημέρες.
Κάθε τόπος έχει την μοίρα του, έτσι και ο τόπος της Ολυμπίας, που συνέλαβε και ρίζωσε την ιδέα του αθλητισμού.
Προγόνων Πνεύματα Αθάνατα που λάμψατε, που κάνατε γνωστή στα πέρατατου Κόσμου αυτήν την Ιερή Γη,
Σας είμεθα ευγνώμονες!
Λάκης Α. Αργυρόπουλος