ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑ-
Βιβλίο Έβδομο «Η Αλληγορία του Σπηλαίου»

Είναι φανερό, είπε, πως αυτά θα συμπεράνει ύστερα από τα προηγούμενα.

Τι λες λοιπόν; Όταν αναλογίζεται την πρώτη του κατοικία και την εκεί σοφία που είχε αυτός και οι τότε συνδεσμώτες του, δεν νομίζεις πως θα καλοτυχίζει τον εαυτό του για τούτη την αλλαγή και θα οικτίρει τους άλλους;

Και πολύ μάλιστα.

Κι αν υπήρχαν μεταξύ τους τότε κάποιες τιμές και έπαινοι και βραβεία γι' αυτόν που θα μπορούσε να διακρίνει πιο καθαρά αυτά που περνούσαν μπροστά από τα μάτια του και γι' αυτόν που θα μπορούσε να θυμηθεί περισσότερο ποια συνήθως περνούσαν πρώτα, ποια μετά και ποια ταυτόχρονα, και έτσι θα μπορεί να προβλέπει τι θα έρθει στο μέλλον, νομίζεις πως αυτός θα κατεχόταν από σφοδρή επιθυμία και θα ζήλευε τους τιμημένους από κείνους και τους μεταξύ εκείνων κυρίαρχους ή θα είχε πάθει αυτό που λέει ο Όμηρος, και πολύ θα επιθυμούσε "να ήταν ζωντανός στη γη κι ας δούλευε για άλλον, που είναι ο φτωχότερος" και θα προτιμούσε να έχει πάθει τα πάντα, παρά να νομίζει εκείνα που νόμιζε και να ζει έτσι εκεί;

Έτσι νομίζω τουλάχιστον, είπε, πως θα προτιμούσε να πάθει οτιδήποτε παρά να ζει έτσι.

Και τώρα βάλε στο μυαλό σου το εξής, είπα εγώ. Αν κατέβει αυτός πάλι και καθίσει στον ίδιο θρόνο, δεν θα ξαναγεμίσουν τάχα τα μάτια του σκοτάδι, αφού ήρθε ξαφνικά από τον ήλιο;

Και πολύ μάλιστα, είπε.

Αν χρειαζόταν ν' ανταγωνιστεί αυτός με κείνους τους παντοτινούς δεσμώτες, λέγοντας την άποψή του σχετικά με τις σκιές, καθόσον χρόνο η όρασή του είναι αμβλεία, πριν προσαρμοστούν τα μάτια του, και για να συνηθίσουν δεν θα χρειαζόταν και τόσο μικρός χρόνος, άραγε δεν θα προκαλούσε περιπαιχτικά γέλια και δεν θα έλεγαν γι' αυτόν πως με το ν' ανεβεί επάνω, γύρισε με καταστραμμένα τα μάτια του και πως δεν αξίζει ούτε να προσπαθήσουν καν να πάνε επάνω; Και αυτόν που θα επιχειρήσει να τους λύσει και να τους ανεβάσει, αν τους δινόταν κάπως η ευκαιρία να τον πιάσουν και να τον σκοτώσουν, δεν θα τον σκότωναν;

Αναμφίβολα, είπε.

Αυτή την εικόνα λοιπόν, φίλε μου Γλαύκωνα, είπα εγώ, πρέπει να την προσαρμόσεις σε όλα όσα είπαμε πρωτύτερα και να παρομοιάσεις τον ορατό κόσμο με την κατοικία του δεσμωτηρίου, και τη φωτιά που αντιφέγγιζε μέσα σ' αυτή με τη δύναμη του ηλιακού φωτός. Αν όμως παρομοιάσεις την ανάβαση και τη θέα των αντικειμένων, που βρίσκονται στον επάνω κόσμο, με την άνοδο της ψυχής στον νοητό κόσμο, δεν θα σφάλεις ως προς τη δική μου άποψη, αφού επιθυμείς να την ακούσεις. Κι ο θεός τουλάχιστον ξέρει αν τυχαίνει να είναι αληθινή. Εμένα λοιπόν έτσι μου φαίνεται. Πως στην περιοχή του γνωστού η ιδέα του αγαθού είναι τελευταία και μετά βίας διακρίνεται, όταν όμως τη διακρίνει κανείς δεν μπορεί να μην συλλογιστεί πως αυτή είναι η αιτία για όλα γενικά τα σωστά και καλά πράγματα, γεννώντας μέσα στον ορατό κόσμο το φως και τον κύριο του φωτός, και γιατί μέσα στον νοητό κόσμο αυτή είναι που διευθύνει και παρέχει την αλήθεια και τον νου και πως πρέπει να την ατενίσει οπωσδήποτε αυτός που εννοεί να ενεργήσει φρόνιμα και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή.

Συμφωνώ κι εγώ, είπε, με όποιον τρόπο βέβαια μπορώ.

Εμπρός λοιπόν, είπα εγώ, συμφώνησε και με αυτό εδώ και μην απορήσεις που όσοι ήρθαν εδώ δεν θέλουν ν' ασχολούνται με τις ανθρώπινες ασχολίες, αλλά οι ψυχές τους επιθυμούν σφοδρά να διαμένουν πάντα στον επάνω κόσμο. Γιατί είναι φυσικό βέβαια να γίνεται έτσι, αφού κι αυτό επίσης να είναι σύμφωνο με την εικόνα που περιγράψαμε πριν.

Είναι φυσικό βέβαια, είπε.
 

​

Τι λες; Θεωρείς παράξενο κάτι σαν αυτό εδώ, είπα εγώ, αν κάποιος που από τα θεϊκά θεάματα πέφτει στα ανθρώπινα κακά και κάνει απρέπειες και φαίνεται υπερβολικά γελοίος, καθώς ακόμα δεν καλοβλέπει, πριν συνηθίσει στο σκοτάδι του παρόντος, αναγκάζεται ν' αγωνίζεται στα δικαστήρια ή κάπου αλλού σχετικά με τις σκιές του δικαίου ή με τα είδωλα από τα οποία προέρχονται οι σκιές, και να διαγωνίζεται για τις ιδέες που έχουν για τη δικαιοσύνη αυτοί που ουδέποτε την είδαν;

Δεν είναι καθόλου παράξενο, είπε.

Αλλά, αν έχει κανείς μυαλό, είπα εγώ, θα μπορούσε να θυμηθεί πως στα μάτια συμβαίνουν δυο ειδών ανωμαλίες και από δύο αφορμές, όταν πηγαίνει κανείς από το φως στο σκοτάδι και όταν πηγαίνει από το σκοτάδι στο φως. Αφού θεωρήσει πως τα ίδια ακριβώς γίνονται και στην ψυχή, όταν δει κάποια ν' ανησυχεί και να μην μπορεί να διακρίνει κάτι καθαρά, δεν θα πρέπει να γελάει αλόγιστα, αλλά να εξετάζει καλά τι από τα δύο συμβαίνει, δεν βλέπει καλά στο σκοτάδι από τη συνήθεια, επειδή έχει έρθει από φωτεινότερη ζωή, ή από την περισσότερη αμάθεια ήρθε στο φωτεινότερο και έχει πλημμυρίσει από το φωτεινό λαμπύρισμα, και έτσι τη μια θα τη μακαρίσει για το βίωμά της και για τη ζωή της, ενώ την άλλη θα την οικτίρει. Κι αν θέλει να γελάει μαζί της, το γέλιο του θα ήταν λιγότερο καταγέλαστο απ' ό,τι το γέλιο εις βάρος της ψυχής που έφτασε από πάνω, από το φως.

Και μάλιστα τα λες πολύ σωστά, είπε.

Πρέπει λοιπόν εμείς, είπα, αν αυτά είναι αληθινά, να πιστέψουμε το εξής: Ότι η παιδεία δεν είναι τέτοια που ισχυρίζονται μερικοί που την έχουν για επάγγελμα. Ισχυρίζονται γενικά πως δεν υπάρχει επιστήμη μέσα στην ψυχή, αλλά την βάζουν αυτοί, σαν να βάζουν όραση στα μάτια των τυφλών.

Πραγματικά το ισχυρίζονται, είπε.

Ο δικός μας λόγος τώρα, είπα, εννοεί πως αυτή τη δύναμη που υπάρχει μέσα στην ψυχή του καθενός και το όργανο με το οποίο μαθαίνει ο καθένας, σαν ένα μάτι που δεν μπορεί με άλλο τρόπο, παρά μαζί με ολόκληρο το σώμα, να στραφεί από το σκοτεινό στο φωτεινό, έτσι πρέπει να την στρέφει μαζί με όλη την ψυχή από το γιγνόμενο, ώσπου να μπορεί να υπομένει τη θέαση προς το ον και προς το φωτεινότατο μέρος του όντος. Αυτό το μέρος ισχυριστήκαμε πως είναι το αγαθό, έτσι δεν είναι;

Ναι.

Επομένως η παιδεία, είπα εγώ, θα είναι η τέχνη της περιστροφής αυτού του οργάνου, για να επινοήσει με ποιο τρόπο θα στραφεί ευκολότατα και ωφελιμότατα, όχι για να δημιουργήσει σ' αυτό το όργανο την όραση, αφού την κατέχει, αλλά για να επινοήσει το πώς θα στραφεί, επειδή δεν έχει τη σωστή κατεύθυνση και δεν βλέπει όπου πρέπει.

Έτσι φαίνεται, είπε.

Οι άλλες λοιπόν αρετές που ονομάζονται αρετές της ψυχής, είναι πιθανό να είναι κάπως παρόμοιες με τις αρετές του σώματος. Γιατί πραγματικά, ενώ δεν υπάρχουν νωρίτερα, δημιουργούνται ύστερα με τη συνήθεια και την εξάσκηση. Η αρετή της φρόνησης έχει περισσότερο θεϊκή προέλευση απ' όλα τ' άλλα πράγματα, καθώς φαίνεται, η οποία δεν χάνει ποτέ την δύναμή της, και ανάλογα με τη στροφή της γίνεται και χρήσιμη και ωφέλιμη, και άχρηστη, επίσης, και βλαβερή. Ή μήπως δεν έχεις αντιληφθεί ακόμα πως αυτών των ανθρώπων, που ονομάζονται πονηροί αλλά και σοφοί, με πόσο οξύ βλέμμα η τιποτένια ψυχή τους και πόσο λεπτά βλέπει αυτά στα οποία έχει στραφεί, γιατί δεν έχει ελαττωματική την όραση, αλλά, αναγκασμένη να υπηρετεί την κακία, όσο οξυδερκέστερα βλέπει τόσο περισσότερα κακά εκτελεί;

Βεβαιότατα, είπε.

Αν όμως μιας τέτοιας φύσης, είπα εγώ, κόψει κανείς από την παιδική ηλικία τα σύμφυτα της γένεσης που μοιάζουν με μολύβδινα σφαιρίδια και που είναι προσκολλημένα επάνω της με τις πολυφαγίες και τις παρόμοιες απολαύσεις και καταχρήσεις, και που στρέφουν την όραση της ψυχής προς τα κάτω, αν λοιπόν απαλλαγεί από αυτά η ψυχή και στραφεί προς τ' αληθινά, τότε κι η ίδια η ψυχή των ίδιων ανθρώπων θα έβλεπε την αλήθεια με πολύ μεγαλύτερη οξυδέρκεια, όπως βλέπει και όσα τώρα την ενδιαφέρουν.

Φυσικό είναι, είπε.

​

Τι λες; είπα εγώ. Δεν είναι κι αυτό φυσικό και δεν απορρέει αναγκαστικά απ' αυτά που προαναφέραμε, πως ούτε οι απαίδευτοι και οι άπειροι της αλήθειας ούτε όσοι έχουν αφεθεί να περάσουν τη ζωή τους μέχρι τέλους μέσα στην παιδεία, θα μπορέσουν ποτέ να κυβερνήσουν ικανοποιητικά μια πόλη, οι πρώτοι βέβαια γιατί δεν έχουν μέσα στη ζωή τους ούτε ένα σκοπό, για τον οποίο θα πρέπει με προθυμία να πράττουν όσα πράττουν και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή, ενώ οι άλλοι γιατί δεν θα θελήσουν να δουλέψουν, θεωρώντας πως, ενόσω ζουν κιόλας, έχουν αποικήσει στα νησιά των μακάρων;

Αλήθεια, είπε.

Το έργο , λοιπόν, που ανήκει σε μας τους θεμελιωτές, είπα εγώ, είναι ν' αναγκάσουμε αυτές τις τέλειες φύσεις ν' ασχοληθούν με τη μάθηση εκείνου που προηγουμένως είπαμε πως είναι το σπουδαιότερο, να δουν το αγαθό και να πορευτούν σ' εκείνη την ανάβαση, και αφού ανέβουν και το δουν αρκετά, να μην τους επιτρέψουν να κάνουν αυτό που τώρα τους είναι επιτρεπτό.

Ποιο δηλαδή;

Το να παραμένουν εκεί και να μην θέλουν να κατέβουν πάλι κοντά σε κείνους τους δεσμώτεςούτε να μετέχουν μαζί με αυτούς στους κόπους και στις τιμές, τις ταπεινότερες ή τις υποδεέστερες.

Αλλά θα τους αδικήσουμε, είπε, και θα τους κάνουμε να ζουν χειρότερα, ενώ μπορούν αυτοί να ζουν καλύτερα;

Ξέχασες πάλι, φίλε μου, είπα εγώ, πως ο νόμος δεν ενδιαφέρεται για αυτό, πως μια μονάχα τάξη μέσα στην πόλη θα ευδαιμονήσει, αλλά για το πώς θα καταφέρει να δημιουργήσει αυτό το αγαθό για όλη την πόλη, συνδυάζοντας αρμονικά τους πολίτες με την πειθώ και τη βία, ν' ανταλλάσσουν μεταξύ τους την ωφέλεια που ο καθένας από αυτούς θα μπορούσε να δίνει στο σύνολο, και δημιουργώντας αυτός τέτοιους ανθρώπους μέσα στην πόλη, όχι για να τους αφήσει να στραφούν όπου θέλει ο καθένας, αλλά για να τους χρησιμοποιεί ο ίδιος για τη συνοχή της πόλης.

Σωστά, είπε. Πράγματι το είχα ξεχάσει.

​

Σκέψου λοιπόν Γλαύκωνα, είπα, πως δεν θ' αδικήσουμε κανέναν από αυτούς που γίνονται φιλόσοφοι στην πόλη μας, αλλά θα τους δικαιολογηθούμε που τους αναγκάζουμε να φροντίζουν και να φυλάνε τους άλλους. Θα τους πούμε δηλαδή πως όσοι γίνονται τέτοιοι στις άλλες πόλεις, όπως είναι φυσικό, δεν μετέχουν στους πολιτικούς μόχθους τους. Γιατί αυτοί ξεφυτρώνουν μόνοι τους, χωρίς τη θέληση της κάθε πολιτείας, και είναι δίκαιο συνεπώς το αυτοφυές να μην οφείλει την τροφή του ούτε να οφείλει πληρωμή των εξόδων διατροφής σε οποιονδήποτε. Εσάς όμως εμείς, και για το δικό σας και για όλης της άλλης πόλης το καλό, σας γεννήσαμε ηγεμόνες και βασιλιάδες σαν σε σμήνη μελισσών, και σας έχουμε μορφώσει καλύτερα και τελειότερα από κείνους, και κυρίως σας κάναμε δυνατούς για να μετέχετε και στα δύο. Πρέπει λοιπόν ο καθένας σας με τη σειρά του να κατεβαίνει στον συνοικισμό των άλλων και να συνηθίζει να βλέπει τα σκοτεινά. Γιατί αν συνηθίσετε, θα βλέπετε απείρως καλύτερα από τους εκεί και θ' αναγνωρίζετε όλα τα είδωλα, τι είναι και ποια, επειδή έχετε δει την αλήθεια σχετικά με τα ωραία, τα δίκαια και τ' αγαθά. Κι έτσι η πόλη μας για μας και για σας θα είναι πραγματική και όχι όνειρο, όπως οι περισσότερες σημερινές που θεμελιώνονται, και όπου οι άρχοντες σκιαμαχούν και φιλονικούν για την εξουσία, σαν τάχα να είναι κάποιο μεγάλο αγαθό. Η αλήθεια όμως είναι αυτή: Σε πόλη, όπου όσοι πρόκειται να τη διοικήσουν δεν είναι καθόλου πρόθυμοι να γίνουν άρχοντες, αυτή οπωσδήποτε θα διοικείται άριστα χωρίς καμιά διχόνοια, ενώ όποια έχει αντίθετους άρχοντες θα διοικείται αντίθετα.

Βεβαιότατα, είπε.

Δεν νομίζεις λοιπόν πως θ' απειθούν σε μας οι τρόφιμοί μας, αν ακούσουν αυτά και δεν θα θελήσουν να συμμετέχουν στους κόπους της διοίκησης ο καθένας με τη σειρά του, και το μεγαλύτερο διάστημα να μένουν ο ένας μαζί με τον άλλο στον κόσμο του καθαρού όντος.

Αδύνατον, είπε. Γιατί από δίκαιους θ' απαιτήσουμε δίκαια πράγματα. Περισσότερο άλλωστε από κάθε άλλον ο καθένας θα πορεύεται προς την εξουσία σαν προς κάτι αναγκαίο, αντίθετα με τους τωρινούς άρχοντες κάθε πόλης.

Έτσι είναι φίλε μου, είπα εγώ. Αν μπορέσεις να βρεις για κείνους που πρόκειται να γίνουν άρχοντες ζωή καλύτερη από το να διοικούν, θα μπορέσει να γίνει η πόλη σου καλοδιοικημένη. Γιατί μόνο μέσα σ' αυτή θα κυβερνούν αυτοί που είναι πραγματικά πλούσιοι όχι σε χρυσάφι, αλλά σε αυτό που πρέπει να είναι πλούσιος και μακάριος άνθρωπος, δηλαδή στην αγαθή και φρόνιμη ζωή. Κι αν έρχονται στα δημόσια πράγματα άνθρωποι φτωχοί και πεινασμένοι για προσωπικά πλούτη, που νομίζουν πως πρέπει ν'αρπάζουν από δω τα αγαθά που δεν έχουν, δεν είναι δυνατό να διοικηθεί σωστά η πόλη. Γιατί γίνεται μάχη για το ποιος θα πάρει την εξουσία, και αυτός ο πόλεμος είναι εμφύλιος και εσωτερικός και καταστρέφει και τους ίδιους και όλους τους υπόλοιπους πολίτες.

Πολύ σωστά, είπε.

Ξέρεις λοιπόν, είπα εγώ, καμιά άλλη ζωή που να περιφρονεί τα πολιτικά αξιώματα εκτός από αυτή της αληθινής φιλοσοφίας;

Όχι μα τον Δία, είπε αυτός.

Αλλά είπαμε πως στην εξουσία πρέπει ν' ανεβαίνουν άνθρωποι που δεν είναι εραστές της. Σε άλλη περίπτωση οι αντεραστές θα πολεμήσουν.

Πως όχι;

Ποιους άλλους λοιπόν θ' αναγκάσεις ν' αναλάβουν τη φρούρηση της πόλης, παρά εκείνους που γνωρίζουν εκείνα με τα οποία διοικείται άριστα μια πόλη, και απολαμβάνουν άλλες τιμές και ζωή καλύτερη από του πολιτικού;

Αυτούς και κανέναν άλλο, είπε.

Θέλεις λοιπόν τώρα πια να εξετάσουμε αυτό, με ποιο τρόπο θα δημιουργηθούν οι τέτοιου είδους άνθρωποι και πως θα τους ανεβάσει κανείς στο φως, όπως λέγεται ότι κάποιοι από τον Άδη ανέβηκαν στους θεούς;

Πως δεν θέλω; είπε.

Αυτό βέβαια, καθώς φαίνεται, δεν είναι τόσο απλό όσο το στριφογύρισμα του όστρακου, αλλά είναι στροφή της ψυχής από κάποια σκοτεινή μέρα στην αληθινή, που είναι επιστροφή της στο ον, πράγμα που θα πούμε πως είναι η αληθινή φιλοσοφία.

Βεβαιότατα.

Πρέπει λοιπόν να εξετάσουμε ποιο από τα μαθήματα έχει τέτοια δύναμη;

Πως όχι;

Ποιο λοιπόν θα μπορούσε να είναι, Γλαύκωνα, το μάθημα που έχει τη δύναμη να σύρει την ψυχή από το γιγνόμενο στο ον; Και λέγοντας αυτό, έχω κατά νου το εξής: Δεν ισχυριστήκαμε πως είναι ανάγκη αυτοί ως νέοι να είναι πραγματικά αθλητές του πολέμου;

Πράγματι το ισχυριστήκαμε.

Επομένως πρέπει το μάθημα που ζητάμε να έχει εκτός από αυτό κι εκείνο.

Ποιο;

Να μην είναι άχρηστο στους πολεμικούς ανθρώπους.

Πρέπει βέβαια, είπε, αν γίνεται.

Αλλά προηγουμένως εκπαιδεύονταν από μας με γυμναστική και μουσική.

Αυτά ήταν πράγματι τα μαθήματα, είπε.

Η γυμναστική όμως, κατά τη γνώμη μου, ασχολείται με κάτι που γεννιέται και φθείρεται, γιατί φροντίζει για την αύξηση και την ελάττωση του σώματος.

Είναι φανερό.

Επομένως, δεν μπορεί να είναι αυτό το μάθημα που ζητούμε.

Όχι βέβαια.

Μήπως όμως είναι η μουσική, στον βαθμό που την προσδιορίσαμε νωρίτερα;

Μα εκείνη, είπε, αν θυμάσαι, ήταν το αντίθετο της γυμναστικής, καθώς εκπαίδευε τους φύλακες με τις συνήθειες, αφού τους παρέδιδε σύμφωνα με την αρμονία κάποια ευαρμοστία και με τον ρυθμό ευρυθμία, αλλά όχι επιστήμη, και μέσα στους λόγους περιέχει κάποιες άλλες παρόμοιες συνήθειες με αυτά, τις διηγήσεις, και όσες είναι μυθικές και όσες είναι περισσότερο αληθινές. Αλλά μάθημα που να οδηγεί σε κάτι τέτοιο, αυτό δηλαδή που εσύ τώρα ζητάς, δεν υπήρχε κανένα μέσα σ' αυτή.

Με μεγάλη ακρίβεια μου τα θυμίζεις, είπα εγώ. Γιατί πράγματι δεν ειχε τίποτα τέτοιο. Μα, δαιμόνιε Γλαύκωνα, τι θα μπορούσε να είναι τέτοιο; Γιατί και οι τέχνες φάνηκαν γενικά πως είναι βάναυσες όλες.

Πως όχι; Ποιο άλλο μάθημα λοιπόν λείπει ακόμα, εκτός από τη μουσική, τη γυμναστική και τις τέχνες;

Έλα λοιπόν, είπα εγώ, αν δεν έχουμε να πάρουμε τίποτα παραπέρα εκτός από αυτά, ας πάρουμε κάποια μαθήματα από τις επιστήμες που αναφέρονται σε όλα.

Ποιο;

Κάτι σαν αυτό το κοινό, το οποίο χρησιμοποιούν όλες οι τέχνες, οι θεωρίες και οι επιστήμες, και που είναι ανάγκη να μαθαίνει ο καθένας στην αρχή.

Ποιο είναι αυτό; ρώτησε.

Τούτο το μηδαμινό, είπα, που μας μαθαίνει να διακρίνουμε το ένα και το δύο και το τρία. Και τ' ονομάζω με ένα γενικό όνομα αριθμητική και λογιστική. Ή μήπως αυτό έτσι δεν συμβαίνει σε σχέση με αυτά, καθώς κάθε επιστήμη και τέχνη αναγκαστικά γίνεται μέτοχός τους;

Και πολύ μάλιστα, είπε.

Και η πολεμική λοιπόν; είπα εγώ.

Αναγκαστικά και αυτή, είπε.

Στ' αλήθεια εντελώς γελοίο, είπα, μας παρουσιάζει κάθε φορά μέσα στις τραγωδίες ο Παλαμήδης τον στρατηγό Αγαμέμνωνα. Ή δεν αντιλήφθηκες πως ισχυρίζεται ότι, αφού βρήκε τον αριθμό, καθόρισε τη θέση του στρατοπέδου στην Τροία και μέτρησε τα πλοία και όλα τα υπόλοιπα, σαν να μην είχαν μετρηθεί και σαν να μην είχε ιδέα ο Αγαμέμνονας ούτε πόσα πόδια είχε, καθώς φαίνεται, αφού δεν γνώριζε να μετράει; Και τι είδους στρατηγός λοιπόν νομίζεις πως είναι;

Κάπως παράδοξος κατά τη γνώμη μου, αν ήταν αλήθεια αυτό, είπε.

Λοιπόν, δεν θα ορίσουμε κάποιο άλλο μάθημα που να είναι απαραίτητο για τον πολεμικό άνθρωπο για να μπορέσει να λογαριάζει και να μετράει;

Περισσότερο απ'όλα βέβαια, είπε, αν σκοπεύει τουλάχιστον να κατέχει τις παρατάξεις κι ακόμα περισσότερο να είναι πραγματικά άνθρωπος.

Έχεις λοιπόν, είπα, την ίδια αντίληψη για το μάθημα που κι εγώ έχω;

Ποια αντίληψη;

Κατά πάσα πιθανότητα, είναι από αυτά που ζητούμε κι από τη φύση τους οδηγούν στη νόηση, μα κανείς δεν το χρησιμοποιεί σωστά, αν και έχει πράγματι εξαιρετική ελκτική δύναμη προς την ουσία.

Πως το εννοείς αυτό; είπε.
 

​

Θα προσπαθήσω, είπα εγώ, να φανερώσω την άποψή μου. Αυτά λοιπόν που από μόνος μου ξεχωρίζω, που μπορούν να μας οδηγήσουν εκεί που λέγαμε ή όχι, παρατήρησέ τα κι εσύ μαζί σαν θεατής, συμφωνώντας ή διαφωνώντας για να διακρίνουμε κι αυτό σαφέστερα, αν είναι όπως το φαντάζομαι.

Δείξε μου, είπε.

Σου δείχνω λοιπόν, αν βλέπεις καλά, πως μερικά από τα πράγματα που αγγίζουν τις αισθήσεις μας, δεν χρειάζεται να εκλιπαρήσουν τη νόηση για να τα εξετάσει, μια και μπορούν να κριθούν ικανοποιητικά από τις αισθήσεις, κι άλλα την προτρέπουν σε μεγάλο βαθμό να τα εξετάσει, καθώς η αίσθηση δεν κάνει τίποτα σωστό.

Είναι φανερό, είπε, πως εννοείς αυτά που φαίνονται από μακριά και τα σχεδιαγράμματα.

Δεν πέτυχες και τόσο, αυτό που εννοώ, είπα εγώ.

Ποια λοιπόν εννοείς; είπε.

Αυτά που δεν ενεργοποιούν τη νόηση, είπα εγώ, είναι όσα δεν δημιουργούν συνάμα την αντίθετη αίσθηση. Αυτά όμως που καταλήγουν να το κάνουν αυτό, νομίζω πως προκαλούν την επέμβαση της νόησης, επειδή η αίσθηση δεν φανερώνει αν κάτι είναι αυτό που φαίνεται ή το αντίθετό του, είτε τ' αγγίζει από κοντά είτε από μακριά. Αυτά που λέω θα τα κατανοήσεις καλύτερα με το εξής. Λέμε πως αυτά είναι τρία δάχτυλα, το μικρό, το δεύτερο και το μεσαίο.

Ασφαλώς, είπε.

Βάλε στο μυαλό σου πως μιλάω για δάχτυλα που βλέπουμε από κοντά. Αλλά σχετικά με αυτά, πρόσεξε και τούτο εδώ.

Ποιο;

Το καθένα από αυτά φαίνεται με τον ίδιο τρόπο δάχτυλο, και από αυτή την άποψη δεν διαφέρει καθόλου, είτε το βλέπουμε στη μέση είτε στην άκρη, είτε αν είναι λευκό είτε μαύρο, είτε παχύ είτε λεπτό, και κάθε άλλο που είναι τέτοιο. Σ' όλες αυτές τις περιπτώσεις, λοιπόν, η ψυχή των πολλών δεν αναγκάζεται να ρωτήσει τη νόηση, τι τέλος πάντων είναι το δάκτυλο. Γιατί σε καμία περίπτωση η ίδια η όραση δεν της έδειξε πως το δάχτυλο είναι συνάμα και το αντίθετο από το δάχτυλο.

Όχι βέβαια, είπε.

Δηλαδή, είπα εγώ, είναι φυσικό σε μια τέτοια περίπτωση αυτό να μην είναι ούτε προτρεπτικό ούτε διεγερτικό της νόησης.

Φυσικά.

Τι λες όμως; Το μέγεθός τους και τη μικρότητά τους δεν τα βλέπει ικανοποιητικά άραγε η όραση, και δεν την ενδιαφέρει καθόλου αν κάποιο από αυτά βρίσκεται στη μέση ή στην άκρη; Και κατά τον ίδιο τρόπο και η αφή για το πάχος ή τη λεπτότητα, τη μαλακότητα και τη σκληρότητα; Και οι άλλες αισθήσεις, δεν φανερώνουν άραγε ανεπαρκώς τα αντίστοιχα; Ή καθεμιά από αυτές ενεργεί κατ' αυτό τον τρόπο. Πρώτα και κύρια η αίσθηση που έχει ταχθεί για την αντίληψη του σκληρού έχει ταχθεί αναγκαστικά και για την αντίληψη του μαλακού και στέλνει τα μηνύματα στην ψυχή, πως το ίδιο πράγμα το αισθάνεται και σκληρό και μαλακό;

Έτσι, είπε.

Δεν θα είναι λοιπόν αναγκαίο, είπα εγώ, στις παρόμοιες περιπτώσεις ακόμα κι η ψυχή ν' απορεί, τι τάχα είναι αυτό που της δηλώνει ως σκληρό η αίσθηση, αφού το ίδιο το λέει και μαλακό, και τι είναι το ελαφρύ και το βαρύ, καθώς η αίσθηση και το βαρύ της το δηλώνει σαν ελαφρύ και το ελαφρύ σαν βαρύ;

Είναι φυσικό, είπε, αυτές τουλάχιστον οι αναφορές των αισθήσεων να φαίνονται παράξενες στην ψυχή, και είναι αναγκαίο να εξεταστούν.

Εύλογα επομένως, είπα εγώ, σε τέτοιες περιπτώσεις, η ψυχή καλεί πρώτα τον λογισμό και τη νόηση προσπαθώντας να εξακριβώσει, αν το καθένα από τα μηνύματα είναι ένα ή δύο.

Πως όχι;

Αν λοιπον αποδειχτεί πως είναι δύο, το καθένα τους θα είναι ένα και διαφορετικό;

Ναι.

Αν συνεπώς είναι διαφορετικά, και είναι δύο, αυτά τα δύο θα καταλάβει. Δεν θα τα καταλάβαινε σαν δύο αλλά σαν ένα αν ήταν αχώριστα, αν δεν μπορούσε να τα ξεχωρίσει.

Σωστά.

Και η όραση όμως, λέμε, δεν το έβλεπε μεγάλο και μικρό όχι χωριστό όμως, αλλά κάπως συγκεχυμένο. Ή όχι;

Ναι.

Για να το ξεκαθαρίσει λοιπόν αυτό το ανακάτωμα, η νόηση αναγκάστηκε να δει το μεγάλο και το μικρό όχι ανακατωμένα αλλά χωρισμένα, αντίθετα από την όραση.

Σωστά.

Λοιπόν, κάπου εδώ δεν μας περνάει από το νου η ιδέα να ρωτήσουμε τι τέλος πάντων είναι το μεγάλο και παράλληλα τι είναι το μικρό;

Βεβαιότατα.

Και έτσι λοιπόν ονομάσαμε το ένα νοητό και το άλλο ορατό.

Πολύ σωστά, είπε.

Αυτά λοιπόν επιχείρησα και προηγουμένως να σου πω, πως άλλα χρειάζονται τη διάνοια, ενώ άλλα όχι, και αυτά που προσλαμβάνει η αισθητηριακή αντίληψη μαζί με τ' αντίθετά τους τα προσδιόρισα ως εγερτικά της νόησης, όσα όμως όχι τα προσδιόρισα ως μη εγερτικά της.

Καταλαβαίνω τώρα πια λοιπόν, είπε, και έχω την ίδια γνώμη.

Τι λες λοιπόν; Ο αριθμός και το ένα σε ποια κατηγορία σου φαίνεται ν' ανήκουν;

Δεν το ξέρω καλά, είπε.

Συμπέρανε όμως από αυτά που είπαμε πρωτύτερα, είπα. Γιατί αν το ένα καθαυτό γίνεται ορατό ή το αντιλαμβανόμαστε με μια άλλη αίσθηση, δεν θα μπορέσει να μας έλξει προς την ουσία, όπως ακριβώς λέγαμε στην περίπτωση του δαχτύλου. Αν όμως μαζί με αυτό γίνεται ορατό και το αντίθετό του, ώστε να μην φαίνεται περισσότερο πως είναι ένα ή και το αντίθετό του, τότε θα υπήρχε ανάγκη κάποιου κριτή, και η ψυχή θ' αναγκαζόταν να βρίσκεται σε απορία και σε αναζήτηση, κινώντας μέσα της τη διανοητική της δύναμη, και να καταλήξει στο ερώτημα, τι πράγμα είναι αυτό το ένα, και έτσι η μάθηση η σχετική με το ένα θα ανήκει σε αυτά που έλκουν και μεταστρέφουν την ψυχή προς τη θέαση του όντος.

Αλλά όμως, είπε, αυτό συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό, με την όραση ενός πράγματος. Γιατί το ίδιο πράγμα το βλέπουμε ως ένα και συνάμα ως πολλά κατά τον αριθμό.

Αφού λοιπόν αυτό γίνεται με το ένα, είπα εγώ, και κάθε άλλος αριθμός δεν θα έχει πάθει το ίδιο με αυτό;

Πως όχι;

Η λογιστική και η αριθμητική όμως ασχολείται ολόκληρη με τον αριθμό.

Κατ' εξοχήν.

Αυτά όμως τα μαθήματα φαίνεται πως οδηγούν στην αλήθεια.

Σε μεγάλο βαθμό μάλιστα.

Επομένως, καθώς φαίνεται, θα είναι από τα μαθήματα που επιζητούμε. Γιατί ο πολεμικός άνθρωπος έχει ανάγκη να μάθει όλ' αυτά σε σχέση με τις παρεξηγήσεις και ο φιλόσοφος με τη σειρά του για ν' αγγίξει την ουσία, ξεφεύγοντας από τον κόσμο της γένεσης, διαφορετικά δεν θα μπορέσει να γίνει ποτέ λογιστικός.

Έτσι είναι αυτά, είπε.

​

Αλλά και ο δικός μας φύλακας τυχαίνει να είναι και πολεμιστής και φιλόσοφος.

Γιατί όχι;

Θα έπρεπε λοιπόν αυτό το μάθημα, Γλαύκωνα να είχε καθιερωθεί με νόμο και να πείθουμε αυτούς που σκοπεύουν ν' αναλάβουν τα ανώτερα αξιώματα μέσα στην πόλη, ν' ασχοληθούν με τη λογιστική και να την μελετήσουν, όχι επιπόλαια, αλλά μέχρι να φτάσουν στη θέαση της φύσης των αριθμών με την ίδια τη νόηση, όχι για να τη χρησιμοποιούν όπως οι έμποροι ή οι κάπηλοι στις αγορές ή στις πωλήσεις τους, αλλά για να την εφαρμόσουν στον πόλεμο και στη διευκόλυνση της μεταστροφής της ψυχής από τη γένεση προς την αλήθεια και την ουσία.

Πολύ ωραία τα λες, είπε.

Και βέβαια, είπα εγώ, τα λέω τώρα και κατανοώ, αυτό που ειπώθηκε για το μάθημα της λογιστικής πως είναι ωραίο και σε πολλές περιπτώσεις χρήσιμο σε μας για εκείνο που θέλουμε, αν ασχολείται κανείς μ' αυτό για χάρη της γνώσης και όχι της εμπορίας.

Πως όμως; είπε.

Με αυτό βέβαια, που τώρα δα λέγαμε, πως σηκώνει την ψυχή σε μεγάλα ύψη και την αναγκάζει να συνδιαλέγεται με τους ίδιους τους αριθμούς, και σε καμία περίπτωση να μην συμφωνήσει, αν κάποιος που συνδιαλέγεται μαζί της της προτείνει αριθμούς που έχουν σώματα αισθητά με την όραση και την αφή. Γιατί ξέρεις κάπως καλά τους δύο τόσο ικανούς σε αυτά πως, αν κάποιος επιχειρήσει να διαιρέσει αυτό το ένα με τη σκέψη, τον περιπαίζουν και δεν αποδέχονται τα επιχειρήματά του, αλλά αν εσύ το διαιρείς, εκείνοι θα το πολλαπλασιάζουν, από φόβο μην τυχόν φανεί ποτέ το ένα όχι σαν ένα αλλά πολλά μόρια.

Πολύ αληθινά αυτά που λες, είπε.

​